Sterke berken

Je zou het niet zeggen, met die ragfijne twijgen van 'm - de berk - en zijn papiervellenbast. Maar hij is sterk, hij is oer, hij is veel, hij is overal. Hij is moeras én gortdroog, is gematigd én streng, is Drenthe (foto 1) én Siberië, is dal én hoge bergen, is wild-en-ver-weg én tuin-dichtbij. Een pionier is het, doordringend tot in de verste uithoeken van het noordelijk halfrond. Als het moet in struikvorm, op de toendra en aan de boomgrens, bukkend voor de kou, of zonder grond op een tuinmuurtje in de straat (foto 2).

Hij is inschikkelijk en verdraagzaam. Behalve met de meest uiteenlopende klimaat, water- en bodemcondities, weet hij bijvoorbeeld ook raad met heksenbezems in zijn kroon (foto 3). Als een tak door een schimmelinfectie 'verstopt' raakt, sterft alles voorbij de verstopping af. Onverstoorbaar maakt de berk dan een bos takken vlak vóór de stremming: een heksenbezem. Met knoppen die gewoon weer uitlopen. Nou ja, voorlopig dan. Na verloop van tijd valt er alsnog een droge bezem uit de boom. In een grijs verleden meende men - bij het zien van deze vergroeiingen - dat een onvoorzichtige heks door de kruin was gevlogen en onderweg haar bezem verloor. Altijd in een berk, merkwaardigerwijs.
Een andere schimmel die een intieme relatie met de berk onderhoudt, is een stuk bekender: de vliegenzwam. Die van 'Op een grote paddestoel, rood-met-witte stippen'. De samenleving tussen deze twee vindt ondergronds, dus buiten ons gezichtsveld plaats. Maar wordt alsnog overduidelijk als de vliegenzwammen rondom  de berken hun opvallende koppen opsteken. De berkenwortel - dat moet ook bijna wel - is zeer krachtig. Dat is te zien als een berk in het voorjaar of de zomer wordt afgezaagd en er nog lange tijd veel vocht omhoog wordt gepompt: het berkenwater dat de haargroei zou bevorderen.

Ach ja, de berk. Opvallend bloeien doet hij niet, maar met de voortplanting is niks mis. Dat blijkt uit zijn alomaanwezigheid, maar ook uit de zomerse plaag van kleine gevliesde zaadjes als de gerijpte en verdroogde katjes uit elkaar vallen. Zo komt hij tot in de verste hoeken, tot op IJsland en in Groenland, waar hij de enige boom is die daar van nature voorkomt. De sterke berk.

Tags: