Taxus: nét niet-kerstboom

"Waarom ik niet?", klaagt de Taxus elke december weer. En daar valt wat voor te zeggen. Want ondanks de exotische naam groeit hij hier van oudsher, met naalden die diepgroen zijn en glimmen, die niet prikken en niet uitvallen. Prima voor een kerstboom. Maar helaas, hij ontbeert de strakke regelmaat en de hoge, enkelvoudige top die een piek kan dragen. Breed en rafelig is hij. En van top tot teen giftig, dat helpt natuurlijk ook niet mee. Bovendien begint hij vlak voor kerst ook nog eens die rode bessen - zijn natuurlijke kerstboomversiering - kwijt te raken.
Hij heeft nooit een schijn van kans gehad, de Taxus. Want toen het gebruik om met Kerst een boom in huis te halen in de 19e eeuw uit het oosten werd geïmporteerd, hoorde daar al een boom bij: de Spar. Die groeit hier niet van nature, maar blijkt het aangeplant goed te doen. Lange tijd nam de gewone Fijnspar (Picea abies) de rol van kerstboom op zich, maar nu komen de Blauwspar en de Noordmanspar sterk opzetten. Onze 'eigen' Taxus maakt nog steeds geen kans. Evenmin als de Den trouwens, die door verkeerd vertaald Duits als 'denneboom' in kerstliedjes voorkomt. Als langnaaldig warhoofd van onze heidevelden is die nog minder kerstboom dan de Taxus.

De Taxus (Taxus baccata) is een struikachtige naaldboom - of boomachtige struik - die zich thuisvoelt op zandgrond. In Oost-Nederland heeft hij altijd in het wild gegroeid, in de rest van het land is hij vanuit tuinen en parken verwilderd. iHij vormt een eigen familie binnen de naaldbomen, zonder verdere familieleden. Hij kan zeer oud worden, waarbij hij eerder breed dan hoog wordt: maximaal 10-15 meter. De stam vertakt dichtbij de grond en de rossige stammen, die uit het hardste inheemse hout bestaan, hebben vrijwel altijd groene spruiten (foto 2).
De Taxus is tweehuizig: er zijn mannetjes en vrouwtjes. Alleen de vrouwtjes dragen nu rode bessen, wat eigenlijk kegeltjes zijn (zoals bij alle naaldbomen) waar een bessig laagje overheen is gegroeid. Dat bessige laagje is het enige eetbare onderdeel van de Taxus. De vogels weten dat en laten de onverteerde pit (het kegeltje) weer ergens vallen. Alle overige onderdelen bevatten taxine, een gif waar Agatha Christie dol op was. 

De oudste bewoners van de lage landen wisten de Taxus wél op waarde te schatten. Tijdens hun midwinterfeest kreeg de taaie groenblijver een speciaal plekje: als levend teken dat de zomer zou terugkeren.